Büyük bir olasılıkla iki bin yıl önce yaratılan tulum ya da öteki adıyla gayda,bilinen ilk müzik aletlerinden biridir ve doğum yeri kesin olarak bilinememektedir.Kimi iddialara göre Sümer ya da Afrika’da kimilerine göre ise aynı zamanda farklı bölgelerde başlamış olabilir.Tüm bunlara karşın,bir çobanın bu kırsal aygıtı yapabilmesi oldukça kolaydır.Tek gereksinimi bir keçi ya da koyun derisi ve kavaldır.Keltler,tulumun Karadeniz Bölgesi’ndeki bir çok ülkeye ve bu arada da Britanya adalarına dek yayılmasında büyük rol oynamışlardır.İskoç gaydası tüm Avrupa’da,Asya ve Afrika’nın kimi bölgelerinde farklı türleriyle de olsa tanınan bir aygıttır.Kimi türlerinin modası geçmiş olabilir ama kimileri hala ününü sürdürmektedir.Gayda bir çok Akdeniz ve Karadeniz ülkesinde olduğu gibi İrlanda,İngiltere,Polonya,Almanya,Avusturya,Hollan da,Macaris tan,İsveç ve Hindistan’da da tanınmaktadır.
Gaydanın tüm türleri aynı sistemle çalışmaktadır.Bazen körüklemek koşuluyla hava basılan,bir kamış yardımıyla üflenebilen,içi hava ile doldurulmuş bir tulumdur.Kulakçık biçimindeki parçanın ucunda bulunan supap yardımıyla tulumun içine havanın titreşimi melodik bir ses çıkarır.Kavaldaki deliklerin parmaklar yardımıyla açılıp kapatılmasıyla da tulumun o güzel ve farklı sesini duyarız.
Türk tulumu ise gaydanın en eski formlarından biridir.Üç ana bölümden oluşmaktadır:Ağızlık,deri bölümü ve nav.Nav melodinin çıktığı bölümdür ve bir dillik ve analıktan oluşmaktadır.Hayvanın deri bölümü ise genellikle renkli bir kese tarafından sarılmaktadır.Bazen de öylece sarılmadan bırakılır.Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı belgelerine göre tulum Trabzon,Rize,Erzurum,Kars,Kuzey ve Güney Anadolu yörelerine ve Trakya’ya özgü bir çalgı aygıtıdır.Trakya’da gayda olarak adlandırılan tulum Kelt dilinde “rüzgar” ya da “fırtına” anlamlarından türetilmiş bir sözcüktür.
Tulumlar bir çok biçimde ve büyüklükte olabilirler.Büyük ya da küçük,sesi sert ya da yumuşak,kısa ya da uzun,kimileri oturarak kimileri de ayakta çalınabilme özelliğine sahiptirler.Kimilerinin tahta bölümleri oyulmuş keçi başları kimilerinin ise gümüş,fildişi ya da pirinç gibi özenle işlenmiş parçaları vardır.Kurdele,saçak ve zarif örtülerle süslenmiş tulumlar da görebilmek olanaklıdır.
Türk tulumu doğal malzemeden yapılmaktadır.Tahta bölümleri oyulmuş olan tulumun gövdesi genellikle kuzu derisidir.Nav bölümü genelde şimşirden yapılmış ve inek boynuzuyla tamamlanır.Öteki ülkelerde ise bu bölüm,zeytin,erik,kayısı ve elma gibi sert ağaçlardan yapılmaktadır.Ağız bölümü kamıştan,tulum bölümü keçi ya da koyun derisinden ya da daha büyük hayvanların idrar kesesi ya da midesinden yapılmaktadır.İsveç’te ağızlık bölümü kış mevsiminde donmuş göllerde yetişen sazlıklardan,Tunus’ta ise kuşların kemiklerinden yapılmaktadır.
Tulum hangi malzemeden yapılırsa yapılsın tüm gaydacıların birleştikleri bir diğer nokta da nazardır.Nazar değmesin diye tüm tulumlar nazar boncuklarıyla süslenmişlerdir.İtalya’da gaydaya kırmızı kurdeleler,Fransa’da ise kötü bakışları başka yöne çevirmek için ayna bağlarlar.
Tulum çalınması kolay bir alet gibi görünebilir ancak çalgıcısının soluğunu iyi kullanabilmek özelliğine sahip olması gerekmektedir.”Great Highland” adıyla bilinen İskoç gaydasını diğerlerinden farklı kılan özelliği ise kalın ses çıkarabilmesini sağlayan üç ek pes kamışının olmasıdır.Tarih boyunca iskoçlarının gurur kaynağı olan gayda,1746 yılında İngiliz’lerin İskoçya’yı istilası ile otuz altı yıl boyunca yasaklanmıştır.Karadeniz Bölgesi’nde de günah sayıldığı için tulum çalınması bir zamanlar engellenmiştir.
İnternetteki Kaynaklardan Yararlanılarak Derlenmiştir.
0 yorum:
Yorum Gönder